1960’lı yıllardan itibaren diğer Avrupa ülkeleri gibi kapılarını işçi göçüne açan İsveç’e Kürtler aileleriyle birlikte yerleşmeye başlar. Başlangıçta, ülkesine gelen yabancıların çocuklarına okullarda sadece İsveççe eğitim verilir. Ancak bir süre sonra çocuklarda baş gösteren problemler, uyum sorunu nedeniyle eğitmenler, anadilde eğitimin gerekli olduğu konusunda görüş birliğine varırlar. Bunun üzerine İsveç devleti, yabancılara yönelik eğitim politikasını kökten değiştirmeye başladı.
1975’te İsveç Parlamentosu “anadil kanununu” kabul eder. Aynı yıl okullarda anadilde eğitim uygulamasına geçilir. 70’li yıllarda Kürtler, İsveç’te az sayıda olmakla birlikte yer yer anadilde eğitime başladı. Şimdi İsveç’te Kürtçe eğitim, diğer yabancı dillerle birlikte 41. yılını dolduruyor.
2000 yılına kadar okullarda eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlıydı. O tarihten sonra yapılan kanun değişikliğiyle bütün okullar belediyelere devredildi.
Anadilde eğitim 13 yıl
İsveç’te anadil eğitimi, hazırlık sınıfına giden 6 yaşındaki çocuklarla başlıyor ve lise son sınıfa kadar devam ediyor. Hazırlık sınıfı dışında temel eğitim 9 yıldır. Üç yıl da lise eğitimi var. Yani 13 yıl anadilde eğitim veriliyor. Anadilde eğitim haftada 90 dakika. Hazırlık ile 1 ila 3. sınıflar arasında öğrenci sayısı aranmazken, yüksek sınıf ve liseler için ise en az 5 kişiden oluşan grupların oluşturulması gerekiyor.
Her bir okulda aynı dilde eğitim almak isteyen 5 çocuk olmasa dahi, birbirine yakın okullardaki öğrencilerden bir grup oluşturularak eğitim veriliyor. Anadil derslerinde çocuklara sadece kendi dillerinde eğitim verilmiyor. Dersleri zayıf olan, problem yaşayan çocukların anadillerinde yardım görme hakları da var. Öğretmen öğrencisiyle birebir ilişkileniyor. Hatta gerekli görüyorsa, İsveççe ders saatinde anadil öğretmeni öğrencisinin yanında oturup ona tercümanlık dahi yapabiliyor.
İsveç genelinde yaklaşık 10 öğrenci Kürtçe eğitim alıyor. İsveç Devlet İstatistikler Dairesi’ne göre ise Kurmanci okuyanların oranı yüzde 50-55 arası, Soranî lehçesinde ise yüzde 69. Öğrenciler arasındaki dağılıma göre 1. sınıftan 9. sınıfa kadar Kürtçe eğitim alan öğrenci sayısı yaklaşık 5 bindir. Lisedeki öğrencilerle birlikte sayı 10 bini aşıyor. Kirmanckî’ye ise talep daha az.
Konya Kürtleri ve Güneyliler Kürtçe konuşuyor
Soranlar arasında Kürtçe eğitime ilgi daha fazla. Bunda Soranlara yönelik asimilasyon politikasının daha az olmasının da etkisi var. Güneyli Kürtlerin evlerinde Arapça’ya rastlanmaz, hatta Arapça ya da yabancı bir dil konuşulduğunda ayıplanır. Ancak Kuzeyli Kürtler katı asimilasyon politikalarından olumsuz etkilenmiş. Mesela; Amed ve Batman’dan gelen aileler ağırlıklı olarak çocuklarıyla Türkçe konuşurken, Güneyli Kürtler ise Kürtçe konuşuyor. Yine İsveç’e, Konya’dan gelen çok sayıda Kürt var. Onlar da hem evlerinde hem de dışarıda Kürtçe konuşurlar. Bu da dikkat çekici bir veri.
Anadilde eğitime yaklaşımda kuşaklar arası bir farklılık da söz konusu. Birinci kuşak Kürt göçmenleri ülkeden geldikleri için talepleri daha yüksek. İkinci kuşakta ise talepte azalma var. İkinci kuşaktan anne ve babalar İsveç’te eğitim gördükleri için onlara İsveççe daha kolay geliyor. Kürtçe’yi bilmekle beraber kendi aralarında daha çok İsveççe konuşmayı tercih ediyorlar. Üçüncü kuşak ülkesiyle ilişkilerini keserse asimilasyon tamamlanmış olur.
Ülkeye gelen Yugoslav ve diğer halklardan topluluklar üçüncü kuşaktan itibaren asimile olup eridi. Diğer halklar gibi Kürtler için de bu tehlike var.
Kürtçe’nin merkezi Stockholm
Özellikle başkent Stockholm Kürtçe eğitimin merkezi konumunda. Kürtçe kaynak kitap konusunda önemli bir mesafe alınmakla birlikte hala ciddi eksiklikler var.
Stockholm’de 1985 yılında anadil öğretmeni olarak öğretmenliğe başlayan Amed Tîgrîs, 80’lerde Kurmancî eğitimde neredeyse kullanacak hiçbir materyalin olmadığını söylüyor: “Benden önce öğretmenliğe başlayan hocalara ‘hiçbir materyal yok, ne yapıyorsunuz’ diye sordum. Bana Cigerxwîn’in kitaplarından Kürtçe dergi ve kitaplardan uygun bölümleri kopyalayarak kullandıklarını söylemişlerdi. Ben de onlara katıldım.”
İlk ders kitabı
1986’da İsveç Okul Dairesi, Kürtçe ders kitapları hazırlamak için bir komisyon oluşturulmasını önerdi. Aralarında Tîgrîs, Jîr Rexnegir, Ahmet Cantekin’in de olduğu komisyon, ders kitapları hazırladı. İlk olarak birinci sınıf öğrencileri için “Em Bixwînin” adlı bir kitap hazırlandı. Aradan geçen 30 yıl içinde İsveç’te Kürtçe ders kitabı ve materyallerine baktığımızda hayli mesafe alındığı açık.
Öğretmene ihtiyaç olduğunda belediye ilan veriyor ve müracat edenler içinden seçiliyor. Kürtçe öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla 1984 yılında Stockholm Yüksek Öğretmen Okulu’nda Kürtçe bölümü açıldı. Bu bölüm 2 devre 10 kişilik mezun verdikten sonra kapandı. Şimdi böyle bir kurum yok. Şu an yaklaşık 200 öğretmen Kürtçe ders veriyor.
Son yıllarda ilgi azaldı
Ancak son yıllarda Kürtçeye ilgi eskiye oranla giderek azalıyor. Böyle olunca öğretmenlerin de yetişmesi zorlaşıyor. Ancak anne-babaların ilgisizliği, çocukların ikinci dili olan İsveççeyi daha çok güçlendirmeye yöneltiyor. Sınıf yükseldikçe asimilasyon hızlanıyor, az da olsa anadilde eğitime karşı bir ilgisizlik doğuyor.
İsveç’te Kürtçe eğitim
- İsveç’te Kürtçe anadil eğitiminin en yaygın gerçekleştirildiği il ise Borlänge. Bu ilde okuyan Kürt öğrencilerin yüzde 98’i anadilde eğitim kurslarına katılıyor.
- Devlet İstatistik Enstitüsü’nün verileri, Arapça anadile eğitimine katılanların yüzde 67, Farsçaya yüzde 64, Finceye yüzde 41, İspanyolcaya yüzde 53, Türkçeye yüzde 59, İngilizceye yüzde 49 oranında katılım olduğunu gösteriyor. Kürtçe anadil eğitimine katılan öğrencilerin oranı ise yüzde 64.
- Kürtler’in İsveç’e yerleşmesinden bu yana ülkede 5 bine yakın Kürtçe kitap basıldığı belirtiliyor.
- Kürtçe dersine öğretmen yetiştirmek amacıyla 1984’te Kürt Yüksek Öğretmen Okulu açıldı. Batı Avrupa’nın ilk Kürt Çocuk Yuvası 1984’te İsveç’te açıldı.
- İsveç’te Kürt çocukları kreşten liseye kadar seçmeli ders olarak anadillerinde eğitim görüyor.
- İsveç’te 113 farklı dilden eğitim veriliyor. Kürt dilinde öğrenim 10. sırada.
- İsveç’te kreşten liseye kadar her düzeyde öğrenci anadilinde eğitim görebiliyor. Eğitim saati bir buçuk ile iki buçuk saat arası değişiyor.
- Kürtçe gramer, coğrafya, Kürdistan tarihi ve edebiyat dersleri veriliyor. Dilin yanında çocuğun geldiği toplumla karşılaştırma da yapılıyor.
/ozgur politika
Yazarımız
Son yazıları
