H. Hasan TuzcuKÜLTÜR & TARİHNUÇEYAZARLARIMIZ

KURD Û KOÇBERÎ

Dîroka mirovatîyê, mirovahîyê, be gumanê ku dîroka micadele ye, têkoşîne ye ji. Di we pe
rspektîfa da te mez kir, dîroka koçe ji, em ji şahidin ku, bi dîroka têkoşîne va bi hêvra diçin(terin).

Bila istisna, her dem e ke da, koç rast buna. Koçberî hebûn. Geh ji bo aborî, geh ji bo netewî, geh jı bo şer, geh ji, ji bo oli-mesep zordestî ditin, ji bo ve zore ji mîrov, ji welate(nîştimana) xwe derdiketin. Caran ji jı ber iqlim, caran ji jı bo qezencê, bezirganîye, (kar ditine), carcaran ji pir hendik bi keyfi û istege xwe koç kirîne. Coğrafya ye devlement, welate sanayı û teknoloji le ava bu yi, welate demokrasi, maf û azadî le habû yi îro ji koçberê ye be ve xwe dikşine.
Koç û koçberi, pirsgirekê ke pir mezine. Sinire imparatoryan, kralan û devleten netewiyan ra ji nabû çare, nabû çaresar. Nabû ferisandin. Wusa Ev xuya dike ku di pêşerojê dê ji bıbe.

 

EŞÎR
REŞİ’YAN İmparatorî ya osmanî, ji nive sed sala 19min de ji ber pırsgırêkên nav xwe û dervayî xwe de ji dest hev dikeve. Bela dıba. Di nava osmanî da, kurdan bi avaye
ki xweser, azad dijin. Ji bo ve peşvaçuna da ji, para xwe zedetir destînin. Aşira, de û bavê min, bi navi denge reşîyan, lı ser ardê mîrektîya mereş, semsûrî, maletî, rêha,bi taybeti lê heremen diloke derbasbûna.

di salen 1600-1850’ye da, li ser malu milkên xwe, di danekî nêzîkî bi qêsi se sad Salî ew heza xwe, mina mîre mîran di parastın. Bi deme ra, ku li hilweşandına imparatoriye, şikestina osmaniyan şuda, serxwebuna xwe terê  paşiye. Bi dawî dibe û dı we deme da  jiyana xwe bi zahmetî derbas dikin. Yekitîya xwe ji venda dikin. eşîr bi dû parçayan
dibin, ji hev vekatînîn,  yek beşa lı hereme dimine, yek beşa ji dîkeve koçberî. Malbata min ji tev
a ve qori dûduya  ye. Siftê, berê terin çukurova ye, jivir ji heta deşta anadoluya navin terin. Ew her tim ji, heviya ku wegarin hiltînîn

 

AŞÊ FATÊ BÊHZAT

Malbata min, ji ve zahmetî koçê, para xwe  gelek zedetir hiltine.  Diya bavê min, hava qamarê,  dapire xwe ji Aşê Fatê, li sal
a 1836’an li bajare hatay’e da tê dine.  Aşê  Fatê, ji pişti dayik bûne, diya xwe  terê dilovaniye. Sêvî teme, diya xwe Fatê b

êhzat,  bûkê ke nû ye,  bi ser zera van na tê nas kirine, bejna xwe a zirav û narîn, bi çaven xwe ên bêlêk, rindake raşiya ye, bi gotina, xazale ke kurda yê. mirini ye wê gelek zû bû, hîn bîst salî bû, şînê ve, êşe  ve, yase ve gran bû. Tirbe we li bajare hatay/ ezine ye. Livir di axade  dixamilinin, weşirtikin.

 

Ew zanyarî,  ji aliyê rihspî mê, ji mê re tê vêguhestin bû. Sal li dor,  1837-40’ın, Niha demsala biharê, ku ew dema ku herine zozan û deşta ye. Koçberî, ji niha da  plan kirin. . Ewan êşa xwe avetin nav dile xwe. Ew bi rastî , ji cografya yê , ew ji welatê xwe, miriye xwe ra,. gorê fatê Behzat ra xatıra xwe distinin. Dema we rê ketin,   dapire  bavê mi
n, aşê fatê  derguşe ke nû ye, ev zarokêk bi çuka, yek sala xwe hin nedîtî ye.

 

Be dayık bune we, ne yê ji bîrkirin. Sevîtî jiyanekê pira zorê. Ew çeroke ke rastîne ku, hetê iro ji te gotin.  Malbata min, ew jiyane me, lı ser darguşa ka yek rojaniye ra deyndarın.      Mazine me, xwede ji razibe, lı seviye xwe rind mezkirine . malbata me iro bi xazaran di saye Aşe Fate da henê,  li ser Cihane dijin, ew ne tesadüfe.

 

SİLEMANÊ  MALE PİRE (MALBATA MİN)

Li ser malbata min, gelek çirokan hene, Min xwest  ku yek dudu ye ka ten bira mın, yek hate niha ten axaftın jı we ra parvakım.  Di yek ji wan, yeke  min dît ku ew ji bo zordariya koçberiye bû.  min ji bo we, ji we ra nivisand.  ji bo Kurdên Anatoliya Navîn, jı bo malbate min pir giringin.    Ji bo xizmen xwe yi li pey xwe hişti yi, ji welat û nase xwe vekatiyan ne hesan bû,   koçberi dest pe dike, û  ber bi bakur de diçin lı ser direji ye, ji  sariyeki da hate seriye ki, di nav çiğirova ra derbas dibin. Ev coğrafya osmani ye, çiya û bani ye kurdistanê rind nas dikin, rê’ya  xwe, cih aran xwe le danin biminin dizanin. Barkirin û çuyuna xwe li ve berpirsiyari ye ber devam dike.

mezine me-bapîrê bavê min, Silêmane male pire, we demê xortaki direj û keleş bû.  li ber destên bavê xwe yi zana pir mam mezin  bû,  xwendin û  nivîsandinê  ji diza mina xuşk û biraye xwe ye din ji bave xwe hin kiriye. Civane ki Ji xwe bawer bû ye.      parêzarê malbata xwe ye. di vê rêvîtî yê da ji barpırsîyarî ya vî û barê  vî pir gran bu. gava ku ew di  gehiştına aksaray/ehkecike, dixwazin ku navbere ke bidin û îstirahet bikin, Vesaniye  xwe bigrin. Ew Mêr- jinan tên cem hev  di civin. hal hatir ji hew pirs dikin,  Kî hat, kî ma, pirsgirek, hewcek haye tune ye, kontrolen xwe dikin. Mezdikin, dibînin ku, biraye silemane male pire cemal tune. Sifte telaşa dikin, lu ku ma, çima negiheşte koçe. Paşe ji fam  dikin ku  ji cemal ra cihen çevt, şaş tarif kiribun, cemal cihên çewt de li bendê kervane ye. loma ni karibu  tev lı kervane be. Li ehkecike mala  xwe dadinin, sılamane male pire we malbate xwe ra dibeje:

– ezi vegerima jı bo cemal. Hûn cîh are ki xwe yi li ser rê û neziki kanîya  û gund û zozana bigrin. Ji lehiyê û rabûna  avê, ji afat a dûrkevin.  Ma her der deşt bi çerê bi giya be. Der  dore Cihê konan li şilî-şepelî ye nebin çaxmur. Pişte ve tembih û şirete da silemane male pire li hespe xwe yi kir suvar dibe. Ji bo biraye xwe dikeve rê û vedigere çixirova ye. Heta cihe braye xwe tere(diçe). Di çiya baniya ra û bi zor- zahmeti derbas dibe. Bıraye xwe cemal sağ-salim dibine. Pir şa dîbe sileman, ji bıraye xwe ra rewşa çevt e  şaşi, ihmale  dibeje, lêborîn dıxwaze. Disa dikevine rê her dû bira, Tu cara serê xwe li ber zor û zilmê xwar nakirin. bi malu mulke xwe ve ten ehkecik.

 

MELLA OMAR

Nevî ye camale male pire, ahmetli,  hacı ömer özkul(mella omare male bakıri mimke), jı bo kurden anatoliye navin, gelek bi navi deng bû, zanaki qedirbılınd û heja bu. xude rahma xwe le bike.Niha iro ehkecik, jı bo malbate me de, ne cih are ki bi emaneti ye le danine.  xelke ehkecık Ji me ra dibin xisim û akraba. Silemane   male pire,  dema ku li ehkecike dimine, Rındi ya vi, rabun û runiştına vi, nav û d
eng e  vi, camêriye vi,  Di nav keçik û xorten gelen ehkecikta   zû ten zanîn.   keçika bege herêmê  ye Ehkecike Zewa Eşote, dile xwe  dikeve Silamen, ji sılamen  ra xeber dikişine, Sileyman ji ber zawace, nav û denge keçike û rindiya we  ji  bisti ye.   Terê dibine, bi dizki we hevra dixabitin. Di dema ka kurt da.   Hevdu nas dikin, ji hev haz dikin, malbaten xwe  agahdar dikin. Malbata Silamen terin xuzginci,  ji şuda  dest rawusan, pişte dergisti da,  dole le texin bi davete ke mezin dizawicîn.  Ji ve zewace,  se qurke xwe tene dinye, yeki nave xwe îbrahim, yek hame (memet) yek ji hase. Ji wan hame male pire, bapire bave mina.  neseba(secera) me kut, ew wiha ye;

 

MAMÊ HAMÊ 

Disa sala 1926 da , dı navbere da nezikî  nod salan derbas buna, di ve dema da malbata min, li bajare konye, navçe ya înevî, li gunde xelkedondurma dijîn. niha vanan gunde xwe, mala xwe  ava kirina. Edî şansa van bi şun da li başûr vegariya nema yê. şerê cîhanê yê yekêm nû xelas(derbas) bûye. împêratorî ya osmanî hilvaşîya ye. kurdistan buye çar parçayan, be statu û be kes û be xwedan maye. Kurd e bakur, dı nav cumhurîyet’a Tırkiye’da diminîn(temen). Be çare,  Pişta xwe didine cumhuriyetê,  Eşîre mın, Raşîyan ji we qadere parve dika. Lı gunde me Ji dema bereda du medrese  hebûn. perwarde bi arabî bû, dibistanê ke nû ji ava dikin, we care perwerde hîn kirin bı tirki berdevam dike.

Debarê xwe, geçima xwe biçandini yê, bi xudîkirina pêz(şiwaniye) û  bi bar kişandini yê berdevam dikir di malbata me da, apê(mam’ê) bavê min, mam’e hamê, merî ki xebatkar bû, kervane heştıran bı şuxul teda, bare  xwe, genim, ceh û gilê dikşand. Xorteki bi lez û hez bû, ew se salan ber ve zewici bû. ji vî zewace keçike ke xwe du Salî û  pir ê rind jî he bû . nave xwe, nura mam’e bû.

Dema xabate, çuyîne rê hatiye, Mam’e Hame sibe zû radiba. Bare kervana xwe bar tika, ji hevjina xwe delal, Zaxa malê valqûriske, xatira xwe dixwaze, keçika xwe bı tene maç tika, ji mal derdikave. sal 10 adare 1926 ın, ev bıharê, li rê dihgejê hevale xwe ye gundî. le diqelibî, beşdarî dibe, kervane bêri (aliyê) xwe yi berve rojava ye, rê ya xwe, di huskutra, di  ari qada ra, herne eskile, ji eskile şuda, li Arê sultan xanê tenê danin.

Navberê didin. Li hev dipirsin, banga hev dikin, hamo, kuduk, ufkan, îdo, morik, lavî canne vo, lavî vallê vo.  Apê bavê min Mam’e Hame, qurfak dikevê cen, ev hewale û dostê  xwe ra dibêje, dibe;

-ez  pir nexweş im,

-Min berin(bêvin) cem hekimeki, ji minra çareki zû bibinin.

Mam’e Hame, dı dema ka pir a kut da terê ser koçê xwe, dilovaniya  xwe, be dert be qûl, ji niçka va bi civani di bîst haft salîya ciyana xwe da dimire. Jine xwe delal jinebî(be mer), keçika xwe bi çuk sevî (be bav)dimine,  Hevale xwe ye rê(revîtî), giştîk ji xısım akraba na. Pir xemgin dibin, mame hame camêreki  xerxwaz,  xweşmer bû, taca serê xwuşk  û birayê xwe bû.   Kervan  li nîvî re şûda(paşda) vedigerin, xêbera reş, miriniya Mame Hame,  zû digehjê gunde xalikan, bi hespan bi araban suvar dibin tên hetani  sultan  xanê, Biraye xwe yi mezin (bav pire mın) Qume hame(ömer tuzcu), pismamen xwe hase male pire(hasan pire), ive male pire (Ibrahim yavşan)cenaze Mame Hame teslim heytenin. jı heval û rebere vi pirsa miriniye dikin. Şık şuphe nabinin. Bi şin, bi qri, bi xemgîni ten heta  gund. Di rê da, li qarakulung, li yayla male silî şaxben, hetanî pira hesinan jin û mer a xalikan dihgejına hev. Lı bende cinaze ye Mam’e Ham’e ta pen, jı malbata male pire ra, jı gunde xalika ra, êşe ka gelek mezin bû. merî ki xwe yi  civan û camêr  hucca da vanda kirin. Jin û mere male pire, koma wan jîr û şara bûn,  xwingen xwe; Zewa Hame(tuzcu-pire), Alê Hame Hamê)tuzcu-başaran), dotmamen xwe; Fate qasê(pire-sarı/küçük), Gula Kele(pire-sağlam/uzun), Kaşkun(pire-karakuş/karagöz), Fate Kûr(pire-akkurt), Zewa hasi pire(pire-yıldırım pınar), Havva gule(yavşan-yıldırım), Zaxa gule(yavşan-becer) li şîne  xwe bı arû peti da bı  kılame xwe mina destana di gotin.. Pismame xwe; Huse male pire(tahtacı), Nofele male pire(yavşan), Qamare hasi pire, Ehmade hasi pire, pis pısmame xwe, pisdotmame xwe, xalane xwe mala vale kopar)koyuncu), pıhaltiye xwe; mala Hamole(Zaxa vale-polat), male Mahê(Aşe vale-tekyatan), male  Ajdinke(okay), xazûre mame hame mala valqurîske gişttık we hev ra mevane xwe ye ji bo  serxweşi ye, ji bo tazi ye hatin, bi ikram bi adet usule kurmance, be deng be kusur derbas dikin

 

NURÊ MAMÊ
Hevjina Mame Hame, Zaxa male Valquriske, di dema ke kut da, ji Male xwe nû keçika xwe bi çuk(Nurê Mame)be çare li cih tene, vedikete tere cem de û bave xwe. Disa dizewice.
Qume Hame, ape Nure Mame malbate xwe di gehiştine hev , lı hev dicivine dibeje:
-Nur keşika ma ye dına, ma her kes bızane ku nur, hwınga zewke ye, hase, apo û mıçe ye hetani ebedi(mirini) ye.
Lı nifuze ji heta iro qayda xwe lı ser male Qume(tuzcu) ye. Yani mate mina delale. Va destura heta îro berdevam dika. Dotmama bave min Nure Mamê, mate min, lı cem ma pir bi kadir û kîmet bû, em e pir yarê bûn. Ve ji ji me pir xêz dikir. Ji mirini ya mame hame hate iro, 90 sal derbas buye, em hemü miri ye xwe ji bir tinin, cihe van bihişt be. Rahme xwede le be. Mezine me ji me ra digotın;
-me heta iro du tışt ji birnekırın.Yek:
-nura mame, xwınga ma bı rasti bû.Dudu:
– ya di ji li ser meya(heştıra ) Mame Hame;
meya xwe gevr( heştira Mame gevr), lı cihe are Mam te da miri, maxal te, digiri je vi cihi ra nabe.
-Girini ya ve, hestıren ji çave ve mına barane dirişin
– ji bira me naçu. Xude, hemû lı ser erdê (li dınya yê) kes we cih û ar we xwedan namînin.

Nurê Mame, di malbata ape xwe di mala Qume Hame da gir dibe, xort dibe, mezin dibe, bi cilên xwe ên xemilandî, dibe xazale ke male pire. Bêr zewac dibê. Pir xort dixwazin, ve dile xwe dikeve silakoke male pire, dest te rawusandın(nişana xwe dibe), sale ke bı dergûsti derbastıka, malbaten xwe haziriye dole(dawete) dikin. Nure Mamê, disa şansa xwe rind narê, hêberê ke naçê ji ra te. Sılakok, dargiste Nure Mame, bı krize ke ger teva dimire. Têrre dilovaniya xwe. Ji demaka direj şuva, ji gund xorteki çeleki û camêr alê hamî alê(ali kot), Nure Mamê dixwaze, hevdi nasdikin, ji hev xez dikin vi hevra dizawicin. Jı ve zewace, heft qurkê xwe dibin, se lawik, çar keçik. Îro jı Nure Mamê, çend malbete xwe baxtiwar hane, çend nebi ye xwe hene, çend nebiye nebi ya hene ez hêjmar a wan nizanim. Rê ya gihşt ka her dem vekiri be. Ji mezine me xude razi be, cihe van bihişt be. 5.06.2017 H.Hasan tuzcu.

Not: Eksikler için, şimdiden özür dilerim. Fotograflar, gerçek değildir, semboliktir. internet ortamından alınmıştır.

Yazarımız

H. Hasan Tuzcu
Mühendis.
Harita mühendisliğini Selçuk üniversitesinde okudu. Aslen Xalikanlı, Ankara yaşamakta.

Daha Fazla Göster

Bir yanıt yazın

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.

Göz Atın
Kapalı