Dersên Kurdî – Kürtçe Dersler – 17

3 – Tewîneka peywendî = İsim tamlaması (genitiv)
Kürtçede Türkçenin tersi önce tamlanan, sonra tamlayan gelir.

Örnek
baxçê Sîdar = Sidar’ın bahçesi
mala Sîdar = Sidar’ın evi

binavkirî = belirli

keça Fatmayê (dişil) = Fatma’nın kızı
kurê Fatmayê (eril) = Fatma’nın oğlu

Sînameya bajarê me biçûk bû. (dişil)
Şehirin sinemasi küçüktür.
Qeraja bajêr jî wê çaxê biçûk bû. (dişil)
Şehirin otogarı ozaman küçüktü.
Bavê min hinek pere dabû min. (eril)
Benim babam bana biraz para vermişti.

Nebinavkirî = belirsiz

Kürtçede belirsiz tamlama şu formüle göre yapılır:
Tamlanan sözcük+bir sayısı+cinsiyet takısı =belirsiz
mal + (yek) ek+ e (dişil) = maleke
baxçe + yek + î (eril) = baxçeyekî
maleke Sîdar (dişil) = Sidar’ın bir evi
baxçeyekî Sîdar (eril) = Sidar’ın bir bahçesi
keçeke Fatmayê (dişil) =Fatma’nın bir kızı
kurekî Fatmayê (eril) = Fatma’nın bir oğlu
Gundê me gundekî biçûk e.(eril) =Bizim köyümüz küçük bir köydür.
Di fîlmekî de hirçê para berda yekî = Bir filimde, ayı birini kovalıyordu.
Ezê rojekê cardin biçim wir .
= Bir gün bir daha oraya gideceğim.
Tu bajarekî biçûk î! = Sen küçük bir şehirsin.

çoğul

baxçêyên Sîdar = Sidar’ın bahçeleri
malên Sîdar = Sidar’ın evleri
keçên Fatmayê = Fatma’nın kızları
kurên Fatmayê = Fatma’nin oğulları

Min bajarên din dît. = Ben diğer şehirleri gördüm.
Qerajên bajarên mezin, mezin in. = Büyük şehirlerin garajları büyüktür
Wan navên ewropî girtine. = Onlar avrupayi isimler almışlar.
Di xewn û xeyalên min de ew heye. = Rûya ve hayellerimde o var.

4 – Tewîneka bangê (vokativ) = Çağırma hali

Bu hal birçok dilde herhangi bir anlam ifade etmez. Kürtçede canlı bir şekilde kullanılmaktadır.

Eril sözcüklerin sonuna “o” harfi, dişil sözcüklerin sonuna “ê” çoğul halinde ise “ino” getirilerek yapılır.

Örnek:
yekjimar = tekil
Kur Kuro! = Hey oğlan çocuk!
Keç keçê = Hey kız çocuk! Gıııı! Kızzz!
Pirejimar = çoğul
Kuran kurino = Hey oğlan çocuklar! Oğlanlar
Keçan Keçino = Hey kızlar!

“hey bajaro!”
“hey qerajê!”

B – Sözcükler cümledeki yere göre de “e” (dativ) halinde bulunabilirler.
Örneğin sözcük fiilden sonra kullanıldığında “e” (dativ) halinde olur.
Min nan da wî. = Ben ona ekmek verdim
Min sêvekê da Bêrîvanê. = Bêrîvan’a bir elma verdim.
Ez hêdîka ketim odeyê. = Yavaşça odaya girdim.
alikarî kirin = yardım etmek.
Min alîkariya xortan kir. = Gençlere yardım ettim.
Ez qêriyam ser wan = Onlara bağırdım./Onlarin üstüne bağırdım.

C – Edatlar yardımıyla yapılan isim halleri

Kürtçede birçok edatın kullanıldığını gördük. Bu edatlardan bazıları eski dilde isim hali takıları olarak da kullanılıyordu. Halen de bazı İrani dillerde kulanılıyor.

1 – Tewîneke jêve (ablativ) = Ismin ..den hali
a) En eski edatlı hal ji do ve = dünden (beri)
Ez ji do ve li vir im. = Ben dünden beri buradayım.
Ew ji dê ve birayê min e. = O anneden kardeşimdir.
Ev ji bin ve şaş e. = bu dipten yanlıştır.
Ew ji serî (xwe) ve dîn e. = Bu kafadan delidir.
Divê ev xanî ji nû ve were lêkirin = Bu ev yeniden yapılmalı.

b) “ji”Edatı ismin “..den” hali görevini üstlenmiştir.

Ew ji mal tê = O evden geliyor.
Ev mase ji mermer e. = Bu masa mermerdendir.