Dersên Kurdî – Kürtçe Dersler – 31

Rêziman

Biz bundan önceki derste bazı önemli yardımcı fiileri ve kullanımlarını görmüştük. Bu konuda da iki önemli fîili yardımcı fiil olarak da göreceğiz. Yani “dayîn” ve “hatin” fiilleri yardımcı fiil olarak nasıl kullanıldıklarını göreceğiz. Ayrıca bu fiiler yardımıyla edilgen (pasif) formu ile yaptırın formunu da göreceğiz.

a) Dankir (kausativ) = Ettirgen

Kürtçede bu form “dan” fiilinin yardımı ile yapılır. Bu form başkasına yaptırılan eylemleri içerir. Biz konuyu da bazı örneklerle açıklayalım.

Mînak:

Ez porê xwe didim kurkirin (qusandin). = Saçımı kestiriyorum.

Ew xaniyekî dide lêkirin. = O bir ev yaptırıyor.

Yukarıda verilen iki örnekte görüldüğü gibi yardımcı fiil olarak kulanılan “dayîn” fiili çekime uğramış, ama temel fiil mastar şekli ile kalmıştır. Bu biçim çekim bu formun temel özelliğidir. Sadece yardımcı fiil kişilere ve zamana göre çekilir.

Bugünkü konuda geçen şu örneklere bir göz atalım.

Divê em hin darên şewatê bidin hûrkirin,

Xanî bidin loxkirin,.

Kulekan bidin girtin!

Nan bidin lêxistin.

Fera û folan bidin şûştin!

Heso porê xwe dide qusandin.

Bir örnek çekim yapalım.

erênî

Ez kurê xwe didim xwendin. = Ben oğlumu okutturuyorum.

Tu keça xwe didî xwendin. = Sen kızını okutturuyorsun.

Ew kur û keça xwe dide xwendin. = O oğlunu ve kızını okutturuyor.

Em zarokên xwe didin xwendin. = Biz çocuklarımızı okutturuyoruz.

Hûn kurên xwe didin xwendin. = Siz oğullarızı okutturuyorsunuz.

Ew keçên xwe didin xwendin. = onlar kızlarını okutturuyorlar.

nerênî

Ez kurê xwe nadim xwendin. = Ben oğlumu okutturmuyorum.

Tu keça xwe nadî xwendin. = Sen kızını okutturmuyorsun.

Ew kur û keça xwe nade xwendin. = O oğlunu ve kızını okutturmuyor.

Em zarokên xwe nadin xwendin. = Biz çocuklarımızı okutturmuyoruz.

Hûn kurên xwe nadin xwendin. = Siz oğullarınızı okutturmuyorsunuz.

Ew keçên xwe nadin xwendin. = onlar kızlarını okutturmuyorlar.

b) Forma pasiv = pasiv formu yada edilgen çati

Türkçede bu form takı yardımıyla yapılır. Örneğin: “Çocuklar sevilir.“ Bütün Hint- Avrupa dillerinde bu form yardımcı bir fiil ile yapılır. Bu gruba dahil olan Kürtçede bu form için “hatin“ fiili yardımcı fiil olarak kulanılır.

Mînak:

Zarok tên hezkirin.

Bu formda da sadece yardımcı fiil olan “hatin“ çekime uğrar. Temel fiil mastarlı bir şekilde kalır. Yani hiç değişmez.

Konuda geçen örnekleri alalım.

Hîn dan tê kutan. = Daha döğme döğülecek

Mange tên dotin. = İnekler sağılacak.

Stran tên gotin! = Türküler söylenilecek.

Em heroj tên kuştin.= Biz her gün öldürülüyoruz.

Belê, belê, em hatin kuştin. = Evet, evet, biz öldürüldük.

Em tên kuştin. = Biz öldürülüyoruz.

Em ê hîn pir bên kuştin.= Daha çok öldürüleceğiz.

Örnek çekim.

erênî

Ez têm hezkirin = Ben seviliyorum.

Tu têyî hezkirin.

Ew tê hezkirin.

Em tên hezkirin.

Hûn tên hezkirin.

Ew tên hezkirin.

nerênî

Ez nayêm hezkirin = Ben sevilmiyorum.

Tu nayê hezkirin.

Ew nayê hezkirin.

Em nayên hezkirin.

Hûn nayên hezkirin.

Ew nayên hezkirin.

Pêhînî 1 Mînak:

Trimbêl nebûn, (tu) kanin min xwe birin.

Tirimbêla min tine, tu dikanî min bi xwe re bibî?

Benim taksim yok, beni beraber götürebilir misin?

1 – Heval ne bûn, (tu) kanin min hevaltî kirin.

2 – Zeman ne bûn, (tu) kanin name avêtin postê.

3 – Gelek nexweş bûn, (tu) kanîn xêra dê û bavê xwe tasek av dayîn?

4 – (Ew) îro nekanin hatin, (tu) kanin cîhê wî xebitîn (çalişmak)?

Pêhînî 2 Mînak:

Zivistan hatin sar bûn, der pencere nû dayîn çêkirin.

Zivistan tê, sar e. ez derî û pencerên nû didim çêkirin.

Kış geliyor, soguktur, yeni kapı ve pencereleri yaptırtıyorum. 1 – Por te dirêj bûn, çûn berber, dan çêkirin.

2 – Sol te kevin bûn, sol nû dayîn çêkirin.

3 – Kinc hazir ne kirin, kinc nû dan çêkirin.

4 – Xanî kevn ne kirin, xanî nû dayîn lêkirin.

Pêhînî 3 Mînak:

Dem hatin, giha hatin çinîn.

Dem hatiye, giha tê çinîn.

Zamani gelmiş, ot biçiliyor.

1 – Dem zarok hin biçûk bûn, hatin hezkirin.

2 – Ezman sayî bûn, stêrik hatin dîtin.

3 – Gava, roman baş bûn, hatin xwendin.