Dersên Kurdî – Kürtçe dersler -6

Dersa duwemin -ıı-

Rêziman:
Kişi zamirleri üzerine kısa bilgi:

A – Biz ilk derste birinci çeşit zamirleri gördük. Onlar yalın zamirlerdir. Bu yalın zamirleri tekrarlayalım: “ez, tu, ew, em, hûn, ew” bu yalın zamirler kürtçe de üç önemli görevi üstlenmişlerdir.

1–Geçişli geçişsiz bütün fiilerin şimdiki zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
2 – Geçişsiz fiilerin geçmiş zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
Örnek:
şimdiki zaman
geçişsiz :geçişli
Ez diçim.(ben gidiyorum.) :Ez dibêjim. (ben söylüyorum:)

geçmiş zaman
geçişsiz :geçişli
Ez çûm. (ben gittim.) :Min got. (Ben söyledim.)

3 – Gelecek zaman çekimin de de yalın zamirler kulanılır.
Örnek:
Ez ê biçim.(gideceğim) :Ez ê bêjim. (söyleyeceğim)

B- Cînavên tewangî (bükümlü kişi zamirleri):

Yekjimar (tekil) – pirejimar (çoğul)
min – me
te – we
wê – wan
wî –
têbinî (not): Bu ikinci çeşit yada bükümlü kişi zamirleri iki görevi üstlenmişlerdir.

1 – Mülkiyet zamirleri olarak kullanılır.
Örnek:
pirtûka min : benim kitabım / kitabım
keça min : benim kızım /kızım
kurê min :benim oğlum /oğlum
pozê min : benim burnum / burnum

2 – Geçişli fiillerin geçmiş zaman çekiminde kulanılır.
Örnek:
Şimdiki zaman :geçmiş zaman
Ez dibêjim (söylüyorum) :min got. (söyledim)
Ez nan dixwim (ekmek yiyorum) :min nan xwar (Ben ekmek yedim)
Lêkera hebûn (varolmak, malik olmak fiili):

1- var olma. Erênî (olumlu)
Yekjimar Pirejimar
Ez heme (ben varim) :em hene (henin)
tu heyî :hûn hene
ew heye :ew hene

Nerênî (olumsuz)
ez tineme (ben yokum) :em tinene
tu tineyî :hûn tinene
ew tineye :ew tinene

2- Bir şeyin elde bulunmasi, var olması.
Yekjimar:
Erênî
Nan heye. (ekmek vardır)
Nanekî min heye (Benim bir ekmeğim var.)
Nerênî

a) Nan tine. (Ekmek yoktur.)
b) Nanê min tine. (Benim ekmeğim yoktur.)
Pirejimar:
Erênî
a) Nan hene. (Ekmekler vardır.)
b)Nanên min hene. ( Benim ekmeklerim vardır.)
Nerênî
a) Nan tinin. (Ekmekler yoktur.)
b) Nanên min tinin. (Benim ekmeklerim yoktur.)
Têbinî:
Kürtçenin kurmanci lehçesinde yalın halde bulunan kelimeler çoğul takısı almazlar. Kelimenin çoğul oluşu fiilin aldığı çoğul takısından anlaşılır. Örnek olarak ilk cumle olan “Nan hene“ cumlesini kelimesi kelimesine tercüme ettiğimizde rahatlikla anlaşılır.

Örnek:
Yalın hal de kelimesi kelimesine esas anlam
Nan heye. :Ekmek var(dır). Ekmek vardır.
Nan hene. :Ekmek vardırlar. Ekmekler vardır
Bükümlü hal kelimesi kelimesine esas anlam
Nanê min heye.: Ekmek benim var(dır) :Benim ekmeğim var.
Nanên min hene. :Ekmekler benim vardırlar
:Benim ekmeklerim var.

C) Daçek (Edat):

Di…de(de/da/ bir şeyin içinde anlamındadir. Gözle görülmez) di sandiqê de. (sandıkta / Sandığın içinde)
di binê kursiyê mezin de, (büyük sandalyenin altında)
di erdê de (yerde /yerin içinde anlamında)

Li …(de /da / gözle görülür, açıkta anlamlarında)
li ber sandiqê (sandığın önünde/ bakıldığında gözle görülür.)
li ber kursî (sandalyenin önünde)
li erdê (yerde / yerin üstünde, gözle görülür.)

Bu iki edatın daha iyi anlaşılması için bir örnek daha.

Pirtûk di erdê de ye. : Kitap yerde dir (yere gömülü, yerde saklı anlamında).
Pirtûk li erdê ye. : kitap yerde dir. (yerin üstünde, bakıldığında görülür anlamında)

Ji…….. : …den /…dan
Ji Kurdistan. : Kürdistan dan
ji Serhed, : Serhat tan
ji Amed : Amed ten (Diyarbakır dan)

pêhînî 1
– – gundê we – – çend mal hene?
– – gundê me – – 25 (bistûpênc) mal hene.
Pêşeng û Evîn – – ku ne?
Ew – – der in.
Pirtûk – – çaviya sandiqê – ye.
Pirtûk – – ser sandiqê ye.

pêhînî 2

Mînak:
Ev mase – – darê mazî ye.
Ev mase ji darê mazî ye. (Bu masa meşe ağacından)

Ez – – gundekî Kurdistan im
Tu – – ku yî? (nerelisin)
Ez – – Dêrsim im.

pêhînî 3
Boş yerleri şu sözcüklerle doldurun, heye, hene, tine,
Li gund dibistanek jî–,Li Kurdistanê dibistanên Kurdî—,
Di gund de xaniyekî min jî – – – -. Di mala min de sê ode – –
– -. Di oda rûniştinê de teregên pirtûkan – – – -. Li ba min pirtûk,
rojname û kovarên Kurdî jî – – -. Ma pirtûkên we jî – – – -?