Dersên Kurdî – Kürtçe dersler -8

Rêziman

Dema niha (niho, nika)
Türkçe’nin mastar kökü hem şimdiki zaman, hem de geçmiş zaman köküdür.
Örenek: “gitmek“ fiilinin kökü “git“ dir. “mek“ mastar takısıdır. “git“ kökü hem şimdiki hem de gelecek zaman kökü olarak kulanılır.

şimdiki zaman :geçmiş zaman
gidiyor :gitti

Kürtçe de mastarlı fiillerin kökü geçmiş zaman köküdür. Bu nedenden dolayı önce şimdiki zaman kökünü bulmak gerekir.
Örnek:“çûn“ fiilinin kökü “çû“ dür, “n“ mastar ekidir, “çû“ kökü aynı zamanda geçmiş zaman köküdür.

şimdiki zaman (s.z) :geçmiş zaman
Ez diçim. :Ez çûm

Kürtçede istisnalar hariç şimdiki zaman kökünü bulmanın da bazı kuralları vardır. Kürtçe bilenler emirkipi vasıtasıyla bulabilirler. Kürtçe’yi yeni öğrenenler ise beli kuralları kavramak zorunda.
1. ci grup “..an, ..ûn, …în, …istin, …irin“ ile biten mastarlı fiiler de bu takıları kaldırdığında şimdiki zaman kökü elde edilir.
Örnek: Çûn: “ç – ûn“ bû fiilde şimdiki zaman kökü sadece “ç“ dir.
Kürtçe’de de türkçe gibi bir şimdiki zaman takısı kulanılır. Türkçe deki şimdiki zaman takısı “yor“ dur. Ve fiil kökünden sonra gelir “geli-yor.“
Kürtçedekî şimdiki zaman takısı “di“ edatidir. Bu edat fiilin şimdiki zaman kökünden önce gelir “di-ç“ fiil çekim esnasında tabii olarak kişi zamirlerinin takılarını da alır.

Têneper
Yekjimar (tekil) :Pirejimar (çoğul)
Ez diçim, :Em diçin
Tu diçî :Hûn diçin
Ew diçe :Ew diçin

“..an, ..ûn, …în, …istin, …irin“ ile biten bazı fiillerin şimdiki zaman kökleri aşağıdaki tabelada sıralanmışlardır. Bu fiilleri yukardaki şimdiki zaman örnek çekimine göre çekimi yapın.
Pêhînî (alıştırma): 1

Mînak(örnek)
Hespan, waran =
Li hespan siwarbûn û berê xwe dan waran.
1-Keran, gund 2- Gayan (öküzler), bajar 3-Mangan çiyan, 4-Otobosê, Amaed, 5- Balafirê (uçak), Almanyayê.
6- Keştî (gemi), Amêrîkayê, 7- Trên, Hewlêrê pêhînî 2

mînak: Elban tijî ……., ………, …….. eyaşiran
Elban tijî dikin, tinin berdidin eyaşiran
Şivan di bin darê de ….. (rûniştin) û firavina xwe…….. (xwarin). Jin berê golikan …….. (berdan) bin mangan û dûv re ….. (dotin)
Keç û bûk xwe ……… (xemilandin) li hespan ……….(siwarbûn) û berê xwe ……… (dayin) zozanan.
Gundî tiştên xwe li ker û hespan …….. (barkirin), ….. (birin) waran, baran ……. (danin), konan ……… (vegirtin),
Eyaşîrên di tûran de ……. (danin), elban ……. (girtin), ……. (ketin) nav pez û pez ……. (dotin),
Zarok ….. (çûn), çêlekan …..(anin) û li ber konan girê …… (dayin)

Pêhînî 3

Şivan jî .. … …. .. rûdine û ……. … dixwe Jin …. golikan berdidin …. mangan û … .. didoşin
Keç û bûk …dixemilînin, .. hespan siwardibin û ….. ….. didin zozanan.
Gundî tiştên …. .. ker û hespan bardikin,
Eyaşîrên .. tûran .. datînin, elban digirin, dikevin … pez
Zarok diçin çêlekan tînin û .. … konan girê didin.
Ev roj .. .. wan wekî cejn e.
Berx makên … dibînin, dikevin … û dimijin.
Cînava serbixwe /xweger (refleksiv/ dönüşlü zamir)

Xwe
Ez bi xwe, (ben kendim)
ew bi xwe, (o kendisi)
em bi xwe, ( biz kendimiz)
hun bi xwe (siz kendiniz)
têbini(not): yukarıda görüldüğü gibi “xwe“ refleksiv zamiri kişilere göre değişmez, Türkçe’nin tersine sürekli aynı kalır.

Daçek (edat)

Yalın yalın çifte edat
Li ser li ser
Li ber bin di bin de
Li wir bi bi……re
Li pey nav di nav re
Li bin bo ji bo

şu dialogu bir kaç kez okuyun.

– Em biharan diçin seyranê,(geştê)hun çi dikin?
– Em jî diçin zozanan.
– Hûn li zozanan çi dikin?
– Em konan vedigirin, holikan çê dikin.
– Keça te diçe ku?
– Ew diçe bêriyê.
– Lê lawê te?
– Ew diçe zanîngehê
– Tu koçerî?
– Belê
– Pezê we heye?
– Erê.
– Ma zarok dikevin nav mêrgan?
– Belê, ew gulan dibistînin.
– Tu jî gulan dibistînî ?
– Belê ez di wî karî de dixebitim.
– Li mala we elb heye?
– Belê.
– Tu di elbê de pez didoşî?
– Na ez tenê mangan didoşim.
– Hespê te heye?
– Na, hespê min tine.
– Tu li hespê siwar dibî?
– Car caran.
– Eyaşîr çi ye?
– Çermê pez e, mirov şîr, av yan jî dew dikê.
– Berx çi ye?
– Çêlika miyê ye.
– Ma tu jî şivan î?
– Na ez xwendekar im.